Avrupa Birliği (AB) 2022 yılının şubat ayında Ukrayna’da savaşın başlamasıyla Rusya’ya karşı daha önce eşi benzeri görülmemiş çeşitli yaptırımlar hayata geçirirken, bu durum karşılıklı ticarette keskin düşüşlere yol açtı ve her iki taraf için de dinamikleri değiştirdi.
Rusya, 2021’de AB’nin dünya ile yaptığı toplam mal ticaretinin yüzde 5,8’ini temsil ederek AB’nin beşinci büyük ticaret ortağı konumunda yer alıyordu.
Savaş öncesi dönemde Rusya’nın en büyük ticaret ortağı olan AB, Rusya’nın toplam uluslararası ticaretinde yüzde 37’lik paya sahipti. Bu dönemde, Rusya’nın ithalatının yüzde 36,5’i AB’den, ihracatının ise yüzde 37,9’u AB’ye yapıldı.
AB ile Rusya arasındaki toplam mal ticareti 2021’de 257,5 milyar euro seviyesinde bulunurken, savaşın başlamasıyla Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlar karşılıklı ticarette sert düşüş getirdi.
21,4 milyar euroluk ithalat yapılıyordu
AB kurumlarının verilerine göre, AB savaşın başladığı Şubat 2022’de Rusya’dan 21,4 milyar euroluk ithalat yaparken, 7,6 milyar euroluk ihracat gerçekleştirdi. Ancak AB, 2022 boyunca Rusya’ya başta doğalgaz olmak üzere fiyatı artan enerji ürünleri nedeniyle çok yüksek bedel ödedi.
AB’nin Rusya’dan ithalatı Mart 2023’te ise 22,2 milyar euroyla zirveyi görmesinin ardından, Eylül 2023’te AB’nin Rusya’dan ithalatı 3,1 milyar euroya kadar geriledi. Böylece, AB’nin Rusya’dan ithalatı savaşın başından bu yana yüzde 86 azaldı.
Rusya’nın AB’den ithalatı ise savaşın ardından geçen sürede 2,7 milyar euroya kadar geriledi.
Toplam ticaret geriledi
Böylece, Şubat 2022’de 29 milyar euro olan aylık toplam ticaret hacmi, Şubat 2023’te 9,2 milyar euro ve Şubat 2024’te 6,2 milyar euroya düştü. En güncel verilerin yayımlandığı bu yılın eylül ayında ise ikili ticaret hacmi 5,9 milyar euro olarak hesaplandı. Bu düşüşle AB ve Rusya arasındaki ikili ticaret hacmi savaş öncesine kıyasla 5’te bir seviyesine geriledi.
AB’nin Rusya’ya ihracatı bu yılın üçüncü çeyreğinde ise 2022’nin aynı dönemine göre yüzde 58 ve Rusya’dan ithalatı da yüzde 86 azaldı.
AB’nin özellikle 2021 ve 2022’de enerji ürünleri için ödediği yüksek fiyatlar önemli bir ticaret açığına neden olmuştu. AB’nin Rusya ile ticaret açığı, 2022’nin ikinci çeyreğinde 46 milyar euroyu bularak zirve yapmıştı. Ancak ithalat kısıtlamaları ve düşen enerji fiyatları sonucunda bu yılın üçüncü çeyreğinde AB’nin Rusya ile ticaret açığı 600 milyon euroya kadar geriledi.
Buna rağmen, AB tarafı kendi ekonomisi için zaruri olan başta doğalgaz ve LNG olmak üzere gübre ve nikel gibi çeşitli ürünlerde Rusya ile olan ticarete ara vermedi.
Yaptırımlar etkili oldu
Şimdiye kadar 14 yaptırım paketi uygulamaya koyan AB, önlemlerle, Rusya’nın ekonomik temelini zayıflatmayı, kritik teknolojilerden ve pazarlardan mahrum bırakmayı ve savaşma yeteneğini önemli ölçüde kısıtlamayı hedefledi.
Finans sektöründeki yaptırımlar arasında, 10 Rus bankasına ödeme sistemi SWIFT yasağı, Rusya’nın AB sermaye ve finans piyasalarına erişiminin kısıtlanması, Rusya Merkez Bankası ve Rusya Bölgesel Kalkınma Bankası ile yapılan işlemlerin engellenmesi, Rus vatandaşlarının AB bankalarına yüksek mevduat yatırmasının önlenmesi, Rusya’ya banknot gönderilmemesi ve Ruslara kripto varlık işlemi sunulmaması gibi alanlar yer aldı.
Enerji sektöründeki yaptırımlar, Rus petrol ve petrol ürünlerinin deniz yoluyla taşınmasıyla ilgili bir fiyat sınırlaması, Rusya’dan ham petrol, petrol ürünleri ve kömür ithalatı yapılmaması, LPG alınmaması, Rus sıvılaştırılmış doğalgazının (LNG) AB tesislerinden yeniden ihraç edilmemesi, enerji sektörüne yönelik Rusya’ya mal ve teknoloji ihracat yasağı, enerji ve madencilik sektörlerine yeni yatırımların yasaklanmasını içerdi.
Ulaştırma sektöründeki yaptırımlar ise AB hava sahasının tüm Rus uçaklarına ve AB limanlarının Rus gemilerine kapatılması, Rusya’ya havacılık, denizcilik ve uzay sektörlerinde mal ve teknoloji ihracat yasağı, AB’ye mal taşıyan Rus kara yolu taşımacılığının durdurulması, Rus gemilerine çeşitli hizmet sunumunun önlenmesinden oluşuyor.
Savunma ve teknoloji sektörlerinde ise Rusya’ya sivil ve askeri çift kullanımlı mal ve teknoloji ihracı, İHA üretiminde kullanılabilecek ürünler, silah ve mühimmat, bilişim, elektronik ve optik bileşenler, kimyasallar ve dizüstü bilgisayarları da içeren ürünlerin gönderilmesi yasak kapsamına alındı.
Ticaret sektöründe, Rusya’ya, lüks malların ihracatının yasaklanması, potasyum, klorür ithalatına kota konulması, çelik, demir ve dökme demir, çimento, bitüm ve asfalt, bakır ve alüminyum tel, boru, ahşap, kağıt, sentetik kauçuk ve plastikler ile mücevherler dahil elmaslar ve altın ihracı yasaklandı.
Ekonomik yaptırımlar, Rusya’ya veya Rus vatandaşlarına muhasebe, denetim, defter tutma ve vergi danışmanlığı, mimarlık, mühendislik ve hukuki danışmanlık sunumunu da engelledi.
Savaştan önce AB, Rusya’nın en büyük ticari ortağıydı
AB ile Rusya arasındaki toplam mal ticareti 2021’de 257,5 milyar euro seviyesini görmüştü. Bu dönemde AB Rusya’dan 158,5 milyar euro ithalat gerçekleştirmişti. AB’nin ithalatında yakıt ve madenler yüzde 62 pay alarak 98,9 milyar euroyu buluyordu.
Buna ilave olarak AB tarafı, 3,2 milyar euroluk odun, 7,4 milyar euroluk demir çelik, 1,8 milyar euroluk gübre ithal ediyordu.
AB’nin Rusya’ya ihracatı ise 99 milyar euro seviyesindeydi. Rusya’ya satılan ürünlerin beşte biri makine ve ekipmanken, bu ürünlerde 19,5 milyar euroluk ihracat oluyordu. Bu ürünleri, yaklaşık 9 milyar euro ile motorlu taşıtlar, 8,1 milyar euro ile ilaçlar, 7,6 milyar euro ile elektrikli ekipmanlar ve 4,4, milyar euro ile plastik ürünler izliyordu.
Söz konusu dönemde hizmet ticareti de yıllık 30 milyar euroluk seviyelere kadar ulaşmıştı. AB tarafı yılda 20,5 milyar euroluk Rusya ise 8,9 milyar euroluk hizmet ihraç ediyordu.
