Türkiye’nin yıllık Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin izlenmesinin amaçlandığı Türkiye 2024 Ar-Ge ve İnovasyon Raporu’nda dikkat çekici veriler yer aldı. 2024’te yayınlanan veriler özellikle yüksek teknoloji ve yazılım sektörlerinin gelişim kaydettiğini aktarırken havacılık sektörü hem Ar-Ge faaliyetlerine hem de ihracata yaptığı katkıyla öne çıktı.
Bu yıl beşincisi yayınlanan Türkiye Ar-Ge İnovasyon Raporu Direktörü ve raporu hazırlayan SER Akademi Genel Müdürü Dr. Ömer Özdinç, Türkiye’de Ar-Ge ve inovasyonun gelişim sürecinin son 17 yılında yer alan bir ekip olarak ulusal ve uluslararası onlarca veri setinden çıkan sonuçlar ışığında raporu hazırladıklarını belirterek, “Titizlikle hazırladığımız bu raporda objektif veriler ışığında Türkiye’deki Ar-Ge ve inovasyon faaliyetlerinin fotoğrafını her yıl çekmeye çalışıyoruz. Bu yıl da yüksek teknoloji ve yazılım sektörünün hızlı yükselmeye devam ettiğini, özel sektörün giderek daha fazla katma değer üretmeye başladığını ancak henüz önümüzde uzun bir yol olduğunu” ifade etti.
Rapora göre, Türkiye’de Ar-Ge çalışanlarının sayısı 2023 yılında önceki yıllara göre daha düşük bir artışla 400.000’e yaklaştı. Özel sektördeki Ar-Ge çalışanları %8,8 artış göstererek 207.000’e ulaşırken, kamu sektöründeki araştırmacı sayısı %7 düştü. İmalat sektörü içinde de en çok artış havacılık sektöründe gerçekleşti. Dr. Ömer Özdinç bu durumu, “Havacılık sektörü Türkiye’de son yıllarda en yüksek artış oranlarını yakaladığı için ona artık Türk inovasyon sisteminin parlayan yıldızı diyebiliriz. Ancak diğer yüksek ve orta yüksek teknoloji sektörlerine de dikkat etmemiz gerekiyor.” şeklinde değerlendirdi.
Kamu Ar-Ge harcamalarının yarısına yakını savunma faaliyetlerine yapıldı
Kamunun Ar-Ge yatırımlarını %167 artırması da raporda dikkatlerden kaçmadı. Kamu Ar-Ge harcamalarının toplamı içindeki payını en çok artıran sektör %43 ile Savunma Sanayii oldu. İkinci en çok artış tarımda gerçekleşirken daha sonraki yüksek artış oranı yeryüzünün keşfi ve kullanımı alanında gerçekleşti. Son yıldaki yükseköğretim Ar-Ge harcamaları, kamu ve ticari kesime nazaran daha az artış sağladı.
Bölgesel dağılımda İstanbul’un Ar-Ge harcamalarındaki artışı diğerlerine oranla daha az oldu. Kamu kaynaklı harcamaların da etkisiyle birinciliği Batı Anadolu (Ankara-Konya) aldı ve İstanbul ile aralarındaki fark açıldı.
Raporda dikkat çeken bir diğer bulgu da Ar-Ge harcamalarının %90 artarak GSYİH içindeki oranının %1,42’ye çıkması oldu. GSYİH içindeki Ar-Ge harcamalarının oranı bakımından Türkiye, OECD ülkeleri içinde 28. oldu. 5 yıllık artış göz önünde bulundurulduğunda da 21. sırayı aldı. Dr. Ömer Özdinç, Ar-Ge harcamalarında yüksek artış olmasına rağmen bu göstergenin çok artmamasının önemli sebeplerinden birisi olarak GSYİH’de yaşanan yüksek artışı işaret etti.
Teknoparkların yaptığı ihracatta dikkat çekici artış
Teknoparklarda firma sayısı 10 bini, istihdam sayısı da 100.000’i geçerken, ihracat tutarı yıllık %67 artışla 2 milyar dolara yükseldi. TÜBİTAK destekleri için başvuru sayısı %30 artarken, AB Horizon programına katılımda ise azalma gözlendi.
Raporun dikkat çeken bir diğer verisi de Türkiye’nin Küresel İnovasyon Endeksi performansındaki iyileşme oldu. Türkiye, dünya sıralamasında iki basamak yükselerek 37. sıraya çıktı. Dr. Özdinç, bu iyileşmeyi, “Türkiye’nin Ar-Ge ve inovasyon sistemindeki yapısal dönüşümlerin bir sonucu olarak değerlendiriyorum. Ancak, kurumlar göstergesinde yaşanan gerileme, kurumsal altyapımızı da güçlendirmemiz gerektiğini gösteriyor,” şeklinde değerlendirdi.
Yüksek teknoloji ihracatında yüzde 23’lük artış
Ayrıca 2024, imalat sektörlerinin toplamı için dolar bazında gelirlerin düştüğü bir yıl da oldu. Sadece ihracat %0,3 arttı. Şirket karlılık oranlarında ise bir değişim yaşanmadı. İmalat sektörü içinde yüksek teknoloji sektörü, diğer teknoloji segmentlerine göre yavaşlamadan en az etkilenen sektör oldu. Yüksek teknoloji sektöründe firma sayısı %8 arttı, ciro ise dolar bazında %7 düştü. İhracat ise son yılların en yüksek artışını (%23) gerçekleştirerek 9 milyar doları aştı. Yüksek teknolojideki istihdam da %2,6 artarak 197.000’e ulaştı. Buna rağmen bu artış oranı 2016’dan beri kaydedilen en düşük artış oranı oldu.
Araştırmacı istihdamının 5 yıllık artışında OECD birincisi Türkiye
Raporun dikkat çekici bir diğer kısmı ise Türkiye’nin araştırmacı sayısında OECD ülkeleri içindeki yeri oldu. Ar-Ge TZE personel sayısında 8. olan Türkiye, artış oranlarına bakıldığında; son bir yıllık artışta Estonya’nın ardından 2. sırayı alırken beş yıllık artış dikkate alındığında ise 1. sıraya yerleşti.
